Nowotwory u dzieci występują rzadko - w Polsce jest to około 1 200 nowych zachorowań rocznie - ale rozwój choroby jest o wiele bardziej dynamiczny niż ma to miejsce u osoby dorosłej. U niemowląt to trzecia - po wadach wrodzonych i infekcjach - przyczyna zgonów, a u dzieci powyżej piątego roku życia - druga - po urazach i wypadkach. Dlatego jest to temat ważny, zwłaszcza że w wielu przypadkach kluczowe znaczenie ma profilaktyka.
Dzieci zapadają na najbardziej złośliwe odmiany nowotworów. W dodatku, są to często choroby typowe tylko dla wieku dziecięcego. Ponadto, cały czas obniża się wiek zachorowań - coraz częściej dzieci rodzą się już ze zmianami wywołanymi przez raka.
Częstość występowania chorób onkologicznych różna jest w zależności od wieku dziecka. W pierwszym roku życia najczęściej obserwuje się zachorowania na nowotwory takie jak: neuroblastoma (nerwiak zarodkowy współczulny), nephroblastoma (nerczak zarodkowy) czy retinoblastoma (siatkówczak). Między drugim, a czwartym rokiem życia pojawiają się przede wszystkim białaczki, a wśród nich dominuje ostra białaczka limfoblastyczna. Chłoniaki, nowotwory tkanek miękkich jak i guzy kości występują najczęściej u dzieci w wieku szkolnym oraz u młodzieży.
Szacuje się, że około 70-80% dzieci z rozpoznaniem choroby nowotworowej zostaje wyleczonych, a głównym powodem, dla którego leczenie kończy się niepowodzeniem jest zbyt późne wykrycie choroby. Co powinno zaalarmować rodziców i pediatrów? Chociażby wyraźna zmiana w usposobieniu dziecka – jeśli było energiczne i wesołe, a nagle staje się osowiałe i często łapie infekcje to jest to wyraźny sygnał ostrzegawczy. Niepokojąca powinna być także nadmierna senność, poczucie zmęczenia, utrata apetytu i masy ciała, bladość skóry, nietypowe bóle (np. nocne bóle nóżek).
Uważa się, że standardem powinno być wykonywanie USG jamy brzusznej u dzieci poniżej 5. roku życia przynajmniej raz w roku. Rak u dzieci, które nie ukończyły jeszcze 2 roku życia, jest właśnie najczęściej zlokalizowany w obrębie jamy brzusznej. Neuroblastoma, rozwijający się z niedojrzałych komórek układu nerwowego, jeden z najgroźniejszych nowotworów wieku dziecięcego, lokalizuje się w nadnerczach lub w zwojach przykręgowych, a objawy pojawiają się dopiero w zaawansowanym stadium. Mogą one przypominać symptomy innych schorzeń, np. stany podgorączkowe, chudnięcie, bóle brzucha, kaszel, duszność, bóle klatki piersiowej i anemia. Opóźnia to zdiagnozowanie choroby. Tymczasem wykrycie schorzenia we wczesnym stadium daje prawie 95 proc. szans na wyleczenie.
Pierwsze objawy neuroblastoma mogą pojawić się dopiero, kiedy nowotwór zaatakuje już kości. Jeśli dziecko, które już chodziło nagle przestaje, podkurcza nóżki, nie chce wstawać i nie ma innych objawów, może to być objaw tej właśnie choroby. We wczesnej fazie w jej wykryciu może pomóc właśnie USG jamy brzusznej. Profilaktycznie najlepiej byłoby robić takie badania wszystkim dzieciom zaraz po urodzeniu, a następnie co 4 - 6 miesięcy.
Białaczka występuje zasadniczo w dwóch formach: jako ostra białaczka limfoblastyczna i ostra białaczka szpikowa. Białaczka jest nowotworem, który zaczyna się w obrębie szpiku kostnego, tam gdzie powstają wszystkie komórki krwi. W białaczce dochodzi do powstawania nieprawidłowych komórek w szpiku, które nazywamy blastami białaczkowymi, albo po prostu blastami. Są to komórki, które bezustannie namnażają się zabierając miejsce dla rozwoju zdrowych komórek, natomiast nie spełniają żadnej z funkcji charakterystycznych dla komórek krwi. W efekcie we krwi obwodowej zaczyna brakować krwinek czerwonych, płytek krwi i prawidłowych krwinek białych (leukocytów).
Powoduje to pojawienie się objawów takich, jak ciężkie lub nawracające infekcje pomimo stosowanego leczenia, niedokrwistość oraz objawy skazy krwotocznej lub nawet krwawienia. W przypadku stwierdzenia zmian w obrazie krwi obwodowej w postaci niedokrwistości, małopłytkowości, granulocytopenii przy obniżonej lub prawidłowej i/lub podwyższonej leukocytozie konieczne staje się wykonanie badania szpiku, gdyż tylko takie badanie pozwala na ustalenie rozpoznania białaczki lub jej wykluczenie.
Pierwotne nowotwory ośrodkowego układu nerwowego są drugim typem nowotworu dziecięcego pod względem częstości występowania i najczęstszymi nowotworami litymi u dzieci. Ze względu na rodzaj komórek z jakich nowotwory mózgu są zbudowane rozróżniamy gwiaździaki, glejaki, wyściółczaki, rdzeniaki. Pierwsze objawy nowotworów układu nerwowego są związane ze wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego, co powoduje poranne wymioty na czczo, bóle głowy, różne objawy neurologiczne, jak pojawienie się zeza, zaburzeń połykania, zaburzeń chodu, utrzymania równowagi, zaburzeń widzenia. Czasami pierwszym objawem są drgawki. W diagnozowaniu nowotworów układu nerwowego bardzo dużą rolę ogrywają badania obrazowe – tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.
Warto także być czujnym przy pojawieniu się zeza (u wcześniej zdrowego dziecka) – zwłaszcza jednostronnego, wytrzeszczu gałek ocznych oraz tzw. krwiaków okularowych. Z innych objawów związanych w twarzą niepokoić może utrudnienie drożności nosa, krwawienie z przewodów nosowych lub słuchowych i ze śluzówek jamy ustnej oraz asymetria twarzy i szyi.
Jeżeli chodzi o znamiona barwnikowe należy zawrócić uwagę na szybkie narastanie ich wymiarów, zmianę barwy, pojawienie się rumieniowej otoczki wokół nich oraz guzki rozwijające się wokół naczyniaków.
Nowotwór jest chorobą materiału genetycznego. Proces nowotworzenia jest wieloetapowy i wieloletni, zależny od czynników genetycznych, jak również, w różnym stopniu, od wpływu czynników środowiskowych. Należy podkreslić, że choroba nowotworowa nie jest dziedziczona, a jedynie wadliwe mutacje przekazywane pokoleniu zwiększają predyspozycję do zachorowania. Wiele czynników zwiększających ryzyko choroby onkologicznej możemy zredukować lub wyeliminować sami. Chodzi oczywiście o czynniki środowiskowe takie jak dieta, zanieczyszczenie powietrza, niska aktywność fizyczna, brak snu czy nadmierne zmęczenie.
Większość zaprezentowanych objawów występuje powszechnie – także w licznych chorobach nienowotworowych. Jednak w przypadku utrzymywania się niespecyficznych objawów przez dłuższy czas i narastania ich w czasie, niezwykle istotne jest przeprowadzenie szybkiej i dokładniej diagnostyki różnicowej, ze szczególnym uwzględnieniem podłoża nowotworowego choroby. Pamiętajmy, że nowotwory u dzieci, które zostały wcześnie rozpoznane, mają dużą szansę na skuteczne leczenie i dobre rokowanie.
2019-05-12
