Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej. HFMS/HFMD - czy wiemy o co chodzi?

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (Hand, Foot, and Mouth Syndrome/Disease - HFMS/HFMD), to zespół kliniczny, występujący najczęściej u dzieci poniżej dziesiątego roku życia. HFMD jest często mylona z tak zwaną „bostonką” i tak też właśnie potocznie bywa nazywana. Dlaczego to nie są te same choroby? Odpowiedź znajdziesz poniżej.

HFMD zazwyczaj występuje jako samoograniczająca się choroba przebiegająca z gorączką, stosunkowo złym samopoczuciem oraz występowaniem bardzo charakterystycznych krost, wręcz pęcherzy na błonie śluzowej jamy ustnej (a czasem także wokół ust, na twarzy), na skórze rąk i podeszwach stóp. Grudkowa osutka może być zlokalizowana także na skórze innych części ciała, np. na pośladkach lub na tułowiu.

 

Niekiedy zespołowi HFMS/HFMD towarzyszą: ból brzucha, niestrawność, brak apetytu czy zapalenie gardła, pod postacią herpanginy. W zależności od tego, jaki wirus wywołuje chorobę, jej przebieg może nieco się różnić. Większość innych chorób zakaźnych, objawiających się wysypką, omija charakterystyczne dla HFMD  lokalizacje. W dziwacznej na pierwszy rzut oka nazwie choroby jest zatem zawarta najcenniejsza podpowiedź diagnostyczna...

 

Profesjonalne piśmiennictwo nie stosuje nazwy choroba bostońska. Nie obejmuje jej również Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10. Mimo to, określenie jest nadal dość powszechne, nawet wśród lekarzy, choć dotyczy różnych jednostek chorobowych. HFMD klasyfikowany jest jako enterowirusowe pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej z wypryskiem.

 

Chociaż na HFMD najczęściej chorują dzieci poniżej 10. roku życia, to zespół ten może występować również u dzieci starszych, a także u dorosłych np. z obniżoną odpornością.

 

Co wywołuje HFMD? Przyczyną wystąpienia choroby jest zakażenie enterowirusami, rozprzestrzeniającymi się przez bliski kontakt z osobą zakażoną (drogą kropelkową, przez kontakt z kałem). Istnieje wiele różnych wirusów należących do tej grupy, w tym - po prostu - enterowirusy i wirusy Coxackie. Wiele typów wiąże się z objawami choroby, a to, które typy dominują, zależy od szerokości geograficznej, w której znajduje się chora osoba.

 

W Polsce, na szczęście, raczej nie obserwuje się tych "najgorszych", czyli przede wszystkim enterowirusa 71, który w Azji wiązany jest z poważnymi powikłaniami choroby ze strony ośrodkowego układu nerwowego, płuc i serca. Pojawił się za to w Polsce zupełnie nowy dla nas typ wirusa –  Coxackie A6. Nasz układ immunologiczny nie zna jeszcze tego wirusa, więc nie jesteśmy uodpornieni, a zatem możemy spodziewać się częstszych ognisk epidemii w żłobkach, przedszkolach oraz częstszych przypadków choroby u starszych dzieci, a także - możemy - jako rodzice zarazić się od swoich dzieci i przejść pełnoobjawową chorobę - nawet gorzej ją znosić, niż nasze dzieci.

 

Pierwsze objawy HFMD występują zazwyczaj od 3 do 6 dni od momentu kontaktu z wirusem. Początkowo obserwuje się gorączkę, złe samopoczucie, zmniejszenie łaknienia oraz ból gardła. Gorączka zazwyczaj nie jest wysoka i ustępuje w ciągu 48 godzin. Bolesne zmiany w obrębie jamy ustnej pojawiają się jeden lub dwa dni po wystąpieniu gorączki i zwykle obejmują język, podniebienie oraz błonę śluzową policzków.

 

Może dojść do odwodnienia, ponieważ znaczny dyskomfort utrudnia spożywanie posiłków i napojów. Następnie pojawia się osutka, zazwyczaj na powierzchniach dłoniowych rąk oraz podeszwach stóp, a także czasami na skórze pośladków oraz okolicy narządów płciowych. Zmiany skórne najczęściej przyjmują postać pęcherzyków otoczonych zmienioną rumieniowo skórą, jednak mogą to być także małe, czerwone plamki, grudki, skupiska pęcherzyków, a nawet pęcherze. Zmianom skórnym nie towarzyszy świąd, jednak są one bolesne.

 

W większości przypadków objawy ustępują samoistnie bez jakichkolwiek następstw i ryzyka powikłań w ciągu około 2 do 3 tygodni. Ciężka postać HFMD jest zazwyczaj związana z bezpośrednim zakażeniem ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i należy ją odróżnić od ciężkiego odwodnienia, do którego może dojść w związku z przyjmowaniem niedostatecznej ilości pokarmów i płynów oraz opóźnionym zgłoszeniem się do lekarza. Zakażenie przenosi się przez bezpośredni kontakt z wydzielinami lub wydalinami - „choroba brudnych rąk”. Zakaźność utrzymuje się do czasu zaniku osutki, ale w kale wirusy mogą być wydalane nawet przez kilka tygodni. 

 

Przebycie HFMD nie zapewnia odporności, gdyż zespół ten wywołują różne wirusy. Przestrzeganie zasad higieny jest jedyną drogą do uniknięcia zakażenia. Po ustąpieniu zmian skórnych czasem obserwuje się łuszczenie skóry na dłoniach i stopach. Po zakończeniu choroby zdarzają się także zmiany na paznokciach. Zmiany te pojawiają się zwykle późno, bo średnio 1,5 miesiąca po przebyciu choroby. Prawidłowe paznokcie odrastają w ciągu 6-12 miesięcy.

 

U większości chorych na HFMD leczenie przebiega w warunkach ambulatoryjnych i polega wyłącznie na postępowaniu objawowym. Obecnie nie ma skutecznych leków przeciwwirusowych. Podstawowym celem jest utrzymanie odpowiedniego nawodnienia i odżywienia – pomocne w tym może być podawanie zimnych płynów, karmienie strzykawką oraz stosowanie ogólnoustrojowych leków przeciwbólowych. W przypadku nadkażeń bakteryjnych stosuje się antybiotyki miejscowo lub doustnie/dożylnie - w zależności od nasilenia zmian bakteryjnych i zaleceń lekarskich.

 

Objawy niepokojące, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej i niejednokrotnie leczenia szpitalnego, to przede wszystkim brak możliwości pojenia dziecka. O ile brak apetytu i odmowę jedzenia można wybaczyć to notoryczna odmowa picia może szybko prowadzić (szczególnie przy gorączce) do odwodnienia. Ponadto, będą to też objawy neurologiczne, np.: zaburzenia świadomości, drgawki, zaburzenia równowagi, nadmierna senność i trudności z wybudzaniem dziecka, a także pojawienie się zmian wysypkowych, które nie bledną po uciśnięciu. Aby upewnić się, czy dana zmiana blednie czy nie, można wykonać tzw. test szklanki, czyli przycisnąć przezroczysty przedmiot do skóry i przekonać się czy pod uciskiem zmiany znikają. Plamki, które nie znikają pod uciskiem świadczą o wybroczynowym charakterze i mogą być objawem innych poważnych chorób, dlatego taka wysypka zawsze wymaga pilnej konsultacji lekarskiej.


Obecnie trwają prace nad szczepionką przeciw enterowirusom A71 - typem najczęściej wiązanym z poważnymi postaciami choroby.

 

 

2019-07-07