Powszechnie znany konflikt serologiczny to pojęcie znacznie szersze niż to odnoszące się tylko do występowania niezgodności w zakresie tzw. czynnika Rh. W tym artykule cała uwaga będzie skierowana na problem, jakim jest ryzyko wystąpienia konfliktu płytkowego w ciąży, wraz z jego przyczynami i konsekwencjami.
Dzięki rozwojowi nauki i medycyny dobrze poznano co najmniej kilka typów konfliktów serologicznych, które dotyczą różnych komórek krwi. Część z nich omówiłam w artykule Konflikt serologiczny. Część I. Niezgodność w zakresie czynnika Rh.
Ludzie różnią się nie tylko pod względem antygenów warunkujących grupę krwi, ale także antygenami płytek krwi o nazwie HPA-1a, a mianowicie ich obecnością bądź ich brakiem. O konflikcie płytkowym mówimy wówczas, gdy dziecko dziedziczy po ojcu antygen HPA-1a, którego matka nie posiada. Antygen HPA-1a występuje na powierzchni płytek krwi i jeśli matka go nie posiada, jej układ odpornościowy traktuje go jak intruza.
Organizm matki zaczyna wytwarzać przeciwciała, które po przeniknięciu przez łożysko zaczynają go zwalczać, atakując tym samym płytki krwi dziecka. Zależność ta przypomina ową występującą w konflikcie serologicznym z zakresu czynnika Rh. W wyniku tego, w krótkim czasie może dojść do małopłytkowości dziecka, określanej jako alloimmunologiczna małopłytkowość płodów i noworodków (AIMP/N). Może ona doprowadzić do wylewu wewnątrzczaszkowego, a w konsekwencji do poważnych następstw neurologicznych tj. opóźnienie rozwoju umysłowego, porażenie mózgowe, napady padaczkowe, a nawet do śmierci.
W AIMP/N obserwuje się szeroki zakres objawów klinicznych. Najczęstszymi z nich są wybroczyny oraz wylewy skórne i śluzówkowe występujące już u płodu, a obserwowane najczęściej u noworodka w pierwszych godzinach jego życia. AIMP/N może też przebiegać bez żadnych objawów klinicznych lub objawiać się jedynie bardzo umiarkowaną małopłytkowością.
Zdiagnozowanie AIMP/N jest w takich przypadkach istotne dla kolejnych ciąż, ponieważ wykazano, że zarówno stopień małopłytkowości, jak i objawy kliniczne w kolejnych ciążach u kobiet, u których wykryto przeciwciała przeciwpłytkowe, się nasilają. W przeciwieństwie do konfliktu Rh, AIMP/N może występować już w pierwszej ciąży. Jego częstość oceniana jest na około 2% ciąż, a śmiertelność dzieci jest duża, bo około 10 % dotkniętych nim płodów/noworodków umiera w wyniku krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego (OUN).
Główny problem polega na tym, że ciąża zdrowej kobiety i kobiety, u której występuje konflikt płytkowy, przebiegają identycznie. Nie ma żadnych objawów, a dziecko nie wykazuje żadnych problemów w rozwoju. Dopiero w okresie okołoporodowym może nagle dojść do wspomnianego wylewu i śmierci dziecka. Dlatego tak ważne jest przeprowadzenie odpowiedniego badania, gdyż jedynym poznanym i potwierdzonym dotychczas czynnikiem ryzyka wystąpienia konfliktu płytkowego jest brak antygenu HPA-1a u matki.
Ciężarne z wykrytymi przeciwciałami do antygenów płytek powinny być objęte specjalistyczną opieką, tak by jeszcze nienarodzone lub urodzone już dziecko mogło być wystarczająco wcześnie leczone. Aby sprawdzić, czy jest się narażonym na wystąpienie konfliktu płytkowego w ciąży, trzeba przeprowadzić badanie z krwi. Kobieta nie musi być na czczo i może to zrobić przy okazji pobierania próbek na badania standardowe na każdym etapie ciąży, najlepiej jednak zrobić to przy okazji obowiązkowego oznaczania grupy krwi AB0 i czynnika Rh.
W trakcie badania pielęgniarka pobiera niewielką ilość krwi (ok. 4 ml), w której sprawdza się, czy antygen HPA-1a jest obecny. Jeśli matka jest HPA-1a dodatnia to ryzyko konfliktu płytkowego nie istnieje. Gdy jednak u mamy antygen ten nie występuje (jest HPA-1a ujemna), sprawdzane jest dziecko (lekarze izolują DNA dziecka z osocza krwi matki). Jeśli i w tym przypadku wynik jest negatywny, można odetchnąć z ulgą. Gdy test potwierdzi występowanie konfliktu płytkowego (matka HPA-1a ujemna, a dziecko HPA-1a dodatnie), kobieta aż do porodu musi pozostać pod opieką lekarzy.
W trakcie trwania ciąży kobieta będzie musiała przeprowadzać regularne badania na obecność przeciwciał antyHPA1-a oraz wykonywać USG, sprawdzające wewnątrzmaciczny stan dziecka. Gdy nie będzie żadnych dodatkowych powikłań, dziecko przyjdzie na świat poprzez cesarskie cięcie.
Ze względu na małopłytkowość po porodzie, może potrzebować transfuzji, ale jego życie nie będzie zagrożone. W Warszawie takie badanie można wykonać bezpłatnie w Instytucie Hematologii i Transfuzjologii, przy ulicy Chocimskiej 5, w ramach uniwersyteckiego programu badawczego PREVFNAIT.
Dostęp do niego mają kobiety w całej Polsce dzięki istnieniu blisko 300 punktów pobrań krwi, z których próbki są wysyłane do Warszawy. Aby je wykonać, nie trzeba mieć skierowania. Wystarczy podpisać deklarację świadomej zgody na udział w projekcie. Lista dostępnych punktów pobrań krwi i deklaracja świadomej zgody są dostępne na stronie internetowej Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie.
2016-07-17
